Szlak BURSZTYNOWY
Szlak okolic Gdańska, którego wiodącym motywem jest bursztyn. Przebiega na terenie gmin Kolbudy i Pruszcz Gdański oraz w samym Pruszczu Gdańskim. W początkowym fragmencie przemierza lasy otomińskie a potem, po dojściu na Radunię w rejonie Bąkowa, rzeka ta i jej dolina wyznaczają dalszy bieg szlaku. Najpierw jest to trasa w górę rzeki i jej zbiorników do Kolbud a potem aż do Pruszcza Gdańskiego wzdłuż jej biegu. Stąd podział szlaku na dwa odcinki: otomińsko-kolbudzki (Otomin - Kolbudy) i raduński (Kolbudy - Pruszcz Gdański). Elementy bursztynowe szlaku to na odcinku otomińsko-kolbudzkim rezerwat przyrody nieożywionej Bursztynowa Góra obejmujący wyeksploatowane wyrobisko - dawną kopalnię bursztynu. Natomiast na odcinku raduńskim szlak dochodzi do Międzynarodowego Bałtyckiego Parku Kulturowego Faktoria i na jego obszarze faktorii handlowej z okresu wpływów rzymskich. Tutaj można zaznajomić się z pracą dawnego bursztyniarza, poznać przebieg dawnego szlaku bursztynowego, którym wyroby bursztynowe trafiały na południe Europy.
Długi kontakt z Radunią umożliwia poznanie sporego fragmentu tej najbardziej znanej kaszubskiej rzeki. Szczególnie ciekawe jest wykorzystanie jej energii do poruszania turbin licznych elektrowni wodnych. Na trasie będzie można spotkać siedem elektrowni i obiektów hydrotechnicznych z nimi związanych powstałych w różnym czasie, począwszy od roku 1910. Najbardziej efektowna jest elektrownia straszyńska, największa natomiast powstała w 1924 roku - bielkowska.
Z gminnymi Kolbudami szlak zapoznaje praktycznie jedynie od strony wód. Końcowy Pruszcz Gdański także trochę w ten sposób. Tu jednakże szlak jeszcze podchodzi w pobliże z pewnością wartego zwiedzenia pruszczańskiego najstarszego kościoła, gotyckiej trójnawowej bazyliki ceglanej z czworoboczną wieżą. Warto jeszcze wspomnieć o bardzo malowniczo położnej świątyni w Pręgowie, prawdopodobnie o jeszcze starszej metryce.
Ciekawostką trasy (odcinka raduńskiego) jest kilkukilometrowa "promenada" nadwodna z urządzeniami do ćwiczeń i innymi atrakcjami prowadząca brzegiem Zalewu (Jeziora) Juszkowskiego.
Szlak dość łatwy, możliwy do pokonywania także w krótkich odcinkach. Z uwagi na powiązania z wieloma innymi znakowanymi szlakami pieszymi (zwłaszcza nad Jeziorem Otomińskim i w Kolbudach) pozwala na wykorzystywanie go jako składnik różnych kombinowanych tras. Mogą to być krótkie godzinne spacery ale także długie całodniowe eskapady. Połączenie w Kolbudach ze szlakiem Skarszewskim umożliwia przedłużenie wędrówki rozpoczętej w Pruszczu Gdańskim wzdłuż Raduni w górę rzeki. Dla turystyki rowerowej nadaje się na dużej części trasy z wyłączeniem niektórych odcinków nadraduńskich.
Korzystanie z końcowej partii szlaku na terenie Pruszcza Gdańskiego można połączyć ze zwiedzaniem faktorii handlowej znajdującej się na terenie Międzynarodowego Bałtyckiego Parku Kulturowego Faktoria. Możliwie jest zwiedzanie niektórych elektrowni wodnych (Bielkowo, Straszyn) po wcześniejszym umówieniu się. Szlak Bursztynowy jest ostatnim, najważniejszym składnikiem Pomorskiej Bursztynowej Trasy Pieszej oznaczonej hasłem AMBER, prowadzącej znad Zatoki Gdańskiej, z Gdyni, do Pruszcza Gdańskiego. Rozpoczyna się ona w Gdyni, koło Skweru Kościuszki i przez Orłowo, Kolibki, Sopot Kamienny Potok, Oliwę, Matemblewo i Kiełpinek dociera do Otomina, gdzie wchodzi na szlak Bursztynowy.
Na Pomorską Bursztynową Trasę Pieszą ponadto składają się fragmenty następujących szlaków: żółtego Kępy Redłowskiej, czarnego Do Wieży Kolibkowskiej i zielonego Skarszewskiego na odcinku Sopot - Otomin. Całość trasy liczy około 76 km.
Przebieg i kilometraż
OTOMIN, pętla | 0,0 | 34,6 |
Jez. Otomińskie, brzeg płn. | 0,6 | 34,0 |
Jez. Otomińskie, brzeg pd | 2,6 | 32,0 |
rezerwat Bursztynowa Góra, rozdroże
| 5,3 | 29,6 |
BĄKOWO, leśniczówka | 5,8 | 28,8 |
Jezioro Straszyńskie | 7,7 | 26,9 |
Radunia, Potok Pstrągowy
| 9,2 | 25,4 |
BIELKOWO, elektrownia wodna
| 10,8 | 23,8 |
BIELKOWO, szosa | 12,4 | 22,2 |
Jezioro Bielkowskie | 13,1 | 21,5 |
KOLBUDY, przystań | 14,4 | 20,2 |
KOLBUDY, Wybickiego (PKS) | 15,5 | 19,1 |
Radunia, kładka | 17,4 | 17,2 |
PRĘGOWO, ul. Raduńska (krzyż) | 17,9 | 16,7 |
RĘGÓWKO | 18,6 | 16,0 |
BIELKÓWKO, szosa (ul. Gregorkiewicza) | 20,0 | 14,6 |
BIELKÓWKO, ul. Na Skarpie (przejazd kolejowy) | 21,0 | 13,6 |
elektrownia STRASZYN, Radunia, kładka (alejka) | 24,3 | 10,3 |
PRĘDZIESZYN, elektrownia | 25,1 | 9,5
|
PRĘDZIESZYN, Radunia | 25,6 | 9,0 |
PRĘDZIESZYN, d. st. kolej: Straszyn-Prędzieszyn | 26,0 | 8,6 |
STRASZYN, ul. Plażowa
| 26,6 | 8,0 |
STRASZYN, ul. Plażowa, dojście do elektr. Kuźnice | 27,0 | 7,6 |
Jezioro Juszkowskie | 28,0 | 6,6 |
JUSZKOWO, Raduńska (Radunia) | 29,4 | 5,2 |
PRUSZCZ GD., Kanał Raduński, mostek | 31,0 | 3,6 |
elektrownia wodna Pruszcz Gd. I | 31,6 | 3,0 |
PRUSZCZ GD., faktoria | 31,8 | 2,8 |
PRUSZCZ GD., Grunwaldzka, Radunia, VIA AMBRA | 32,8 | 1,8 |
PRUSZCZ GD., stacja kolejowa | 34,6 | 0,0 |
Opis przebiegu
odcinek otomińsko-kolbudzki
Szlak rozpoczyna się w Otominie na przystanku (pętli) autobusu podmiejskiego (km 0,0), którędy także przechodzi zielony
szlak Skarszewski. Z tego miejsca szlak Bursztynowy udaje się na zachód ulicą
Słoneczną. Przeprowadza ona obok hotelu Otomin i leśniczówki (z lewej) położonych nad Jeziorem Otomińskim. Wkrótce zaraz za rozdrożem
w pobliże jeziora dociera także szlak, wcześniej spotykając dochodzące z prawej szlaki
niebieski Kartuski i czarny Wzgórz Szymbarskich. Dalej
wyraźną drogą wiodącą do Sulmina podążają szlaki żółty i niebieski; czarny odchodzi w lewo nad sam brzeg jeziora . Po 500 m
szlak Bursztynowy opuszcza trakt sulmiński, wchodzi bardziej w las kierując się w lewo, na południe. Dochodzi do ukośnej drogi, którą prowadzi
szlaki Skarszewski. Oba szlaki idą w kierunku południowego krańca Jeziora Otomińskiego i na skrzyżowaniu
w jego pobliżu (km 2,6), gdzie także pojawia się szlak czarny Wzgórz Szymbarskich, się rozchodzą. Szlak Bursztynowy skręca w prawo (szlaki zielony i czarny
kierują w lewo) i teraz dłuższy czas prowadzić będzie nieco krętą niezbyt wybitną drogą na południe. Po wyjściu na inny leśny trakt szlak wkrótce go opuszcza
idąc w lewo. Drogą tą przejdzie przez dolinkę z potoczkiem i rozlewiskiem a potem dotrze do
rezerwatu Bursztynowa Góra
. Teraz podąży w prawo wzdłuż granicy rezerwatu aż do drogi
poprzecznej. Nią szlak opuści las i dojdzie do Bąkowa oraz drogi nr 221 z Gdańska do Kościerzyny (w pobliżu na skraju lasu parking leśny i miejsce wypoczynkowe). Szosą
szlak idzie w lewo a przy leśniczówce Bąkowo (km 5,8) skręca w prawo w drogę boczną. Prowadzić teraz będzie na południe
najpierw przez teren otwarty potem lasem. W taki sposób dojdzie do doliny Raduni i zbiornika powstałego w związku z wybudowaniem elektrowni w Straszynie
(km 7,7) . Dalej szlak idzie krętą ścieżką brzegiem zbiornika a potem rzeki Raduni po drodze obchodząc jar
z nikłym strumyczkiem - Potokiem Pstrągowym (km 9,2). Potem za następnym jarem wychodzi na trawiastą drogę, która prowadzi na południowy-wschód. Po dojściu do
drogi poprzecznej szlak wraca nad Radunię i teraz prowadzi jej brzegiem w górę rzeki. Nadwodną i leśną ścieżką mijając po drodze rurociąg ściekowy dociera do
elektrowni wodnej Bielkowo i jej
kanału wylotowego (km 10,8). Teraz szlak skręca w prawo i prowadzi w górę wzdłuż ogrodzenia rurociągu doprowadzającego do elektrowni wodę do napędzania jej turbin z położonego wyżej
zbiornika. Nie docierając do górującej nad okolicą wieży kompensacyjnej szlak odchodzi na północny-zachód trawiastą ścieżką, by po około 200 m dojść do linii elektroenergetycznej
i brukowanej drogi. Tu szlak skręca w lewo i prowadzi na północ tą drogą (później ułożona ona jest z płyt betonowych) mijając z prawej staw a z lewej resztki murów zabudowań dawnego
majątku Bielkowo. Po dojściu do drogi poprzecznej oraz zabudowy Bielkowa szlak skręca w lewo i w pobliżu bramy d. majątku. wydostaje się na szosę z Lublewa do Straszyna (km 12,4).
Skręca w lewo i po 700 m ją opuszcza, by dalej podążać znajdującą się po prawej brukowaną drogą do Kolbud. Obchodzi ona od północy kanał i zbiornik elektrowni. Szlak idzie w ten
sposób aż na skraj zbiornika kolbudzkiego (km 13,1) a potem podąża jego brzegiem, zrazu teraz już asfaltową drogą (ul Zielona) a
potem ścieżką wśród zarośli i drzew. Okrążając zbiornik zmienną i dość skomplikowaną trasą szlak obok przystani i kąpieliska wchodzi do Kolbud (km 13,4). Następnie mija ul. Ważnego,
wydostaje się na ul. Wędkarską i potem opuszczając ją skręca na jaz na kanale Raduni . Dalej ul. Topolową, idzie w prawo,
by po 200 m dotrzeć do spotykanej już szosy gdańskiej - ul. Wybickiego.. Ulicą tą prowadzi szlak zielony Skarszewski, zatem oba szlaki razem dochodzą nią w pobliże kościoła św.
Floriana i przystanku autobusowego. Tutaj kończy się odcinek otomińsko-kolbudzki szlaku Bursztynowego (km 15,5).
odcinek raduński
Z rejonu kościoła i przystanku PKS w Kolbudach (km 15,5) szlak Bursztynowy (odcinek raduński) biegnie ulicą Wybickiego w kierunku Kościerzyny razem z zielonym
szlakiem Skarszewskim.Na rondzie skręcają oba w ulicę Polną i wkrótce rozdzielają się. Skarszewski idzie w lewo
a Bursztynowy podąża w prawo ulica Leśną do skraju lasu mijając po lewej zabudowę jednorodzinną, a po prawej piekarnię a następnie siedzibę Spółki Wodnej "Reknica".
Teraz prowadzi lasem drogą biegnącą doliną Raduni (ma ją po prawej stronie). Rzeka łagodnie meandrując zatacza łuk na zachód i w takim kierunku ostatecznie wiedzie szlak.
W końcu opuszcza drogę i skręca w prawo, by stalową
kładką przejść na drugą stronę
rzeki razem ze spotkanym ponownie szlakiem Skarszewskim. Szutrową drogą oba szlaki dochodzą do nieczynnej linii kolejowej Pruszcz - Kartuzy w pobliżu dawnego przystanku
PKP Pręgowo Gdańskie. Za torami brukowana droga doprowadza do szosy, którą szlaki dostają się do skrzyżowania przy
kościele (km 17,9). Tu się rozchodzą,
Bursztynowy skręca w asfaltową drogę w lewo w kierunku Bielkówka. Ponownie przecina tory kolejowe, dociera do kilku gospodarste w Pręgówku ( km 18,6 ), a następnie
wzdłuż torów biegnie aż do dawnej stacji kolejowej
Bielkowo. Mija niegdysiejsze budynki
stacyjne i wkrótce dociera do zabudowań wsi Bielkówko, roz0ciągniętych wzdłuż drogi - ulicy Dworcowej. Wychodzi na szosę /ulica Gregorkiewicza/ (km 20,0), skręca w prawo,
znów przecina tory kolejowe i zaraz skręca w lewo w drogę ułożoną z płyt betonowych. Drogą tą szlak dochodzi do oczyszczalni ścieków, za którą wkrótce wkracza do lasu.
Tutaj na drugim rozwidleniu odchodzi w lewo a następnie skręca w prawo, aby dojść do małego oczka wodnego. Dalej szlak doprowadza do Jeziora Straszyńskiego powstałego ze
spiętrzenia Raduni a potem dróżką nad brzegiem jeziora na tereny niegdyś zajmowane przez ośrodek wypoczynkowy Stoczni Gdańskiej a obecnie porośnięte lasem.
Po wyjściu z lasu szlak przecina drogę prowadząca do Goszyna i biegnie dalej przez otwarty teren na niewielką wyniosłość, skąd widać po lewej stronie obiekty elektrowni
wodnej Straszyn. Na wysokości elektrowni tuż przy szlaku znajduje się grób dwóch radzieckich żołnierzy poległych w marcu 1945 roku. Szlak schodzi wąską ścieżką nad Radunię,
by tu korzystając ze stalowej kładki przejść na
drugą stronę rzeki (km 24,3) a następnie pójść w prawo. W lewo bocznica szlaku może zaprowadzić do elektrowni wodnej w
Straszynie . Szlak dalej prowadzi leśną drogą,
tuż przy korycie rzeki, przy rozlewisku kolejnej elektrowni wodnej Prędzieszyn istnieje możliwość wypoczynku (stoły i ławki, miejsce na ognisko). Wkrótce szlak mija budynek
elektrowni wodnej Prędzieszyn (km 25,1)
i prowadząc cały czas brzegiem rzeki dochodzi do drogi poprzecznej, gdzie skręca w prawo, by przejść przez most na Raduni (km 25,6). Teraz szlak idąc ulicą Dworcową mija przystanek
autobusowy a potem przecina nowe osiedle mieszkaniowe. Za zakrętem przechodzi obok dawnej stacji kolejowej
Straszyn-Prędzieszyn rozbudowanej i zaadoptowanej na mediatekę (km 26,0) i niebawem po
długim łuku wydostaje się na szosę Gdańsk - Starogard Gdański (droga nr 222 - ulica Starogardzka). Tu skręca w lewo i przed mostem na Radunią w rejonie dawnych młynów skręca w
prawo w ulicę Plażową. Prowadzi teraz tą drogą do Juszkowa, by po około 500 m podejść w rejon elektrowni wodnej we
Kuźnicach , do której prowadzi oznakowane
dojście (km 27,0). Na początku zabudowań Juszkowa szlak skręca zdecydowanie w lewo na biegnące w dół schodki, które doprowadzają nad brzeg rozlewiska rzeki, którym jest
Jezioro Juszkowskie (km 28,0). Wytyczona tu została nadwodna promenada ze stanowiskami do ćwiczeń fizycznych, przystanią kajakową i altanką wypoczynkową.
Szlak podąża nią w prawo i w ten sposób dociera do elektrowni wodnej
w Juszkowie . Następnie uliczką dochodzi do
asfaltowej drogi (ul. Raduńska) i znajdującego się obok mostu na Raduni (km 29,7). Szlak skręca w lewo i za Radunią wchodzi na ulicę Kasztanową, która przeprowadza przez
dalszą część Juszkowa. Na wyniosłości mija z lewej ulicę Raduńską a przy niej kościół pw. bł. Jerzego Popiełuszki w budowie i dawną kaplicę cmentarną by potem dojść do wiaduktu
obwodnicy Trójmiasta. Przechodzi pod nią i dalej zakręcającą w prawo drogą pośród uprawnych pól doprowadza do
brzegu Raduni. Następnie szlak prowadzi krętą alejką wzdłuż brzegu rzeki ( po drodze altanka rekreacyjna ) do kładki nad Kanałem Raduni (km 31,0) a za nią skręca w lewo [ wariant trasy ] .
Teraz utwardzoną ścieżką biegnie brzegiem kanału i po łuku w prawo dociera do elektrowni wodnej w Pruszczu Gdańskim na Kanale
Raduni (km 31,6).
Dalej prowadzi wzdłuż kanału umocnionego kamiennymi elementami skrajem terenu Międzynarodowego Bałtyckiego Parku Kulturowego Faktoria
z parkingami, budyneczkami kas i zaplecza (km 31,8). Na trasie znajduje się tablica szlaku z drogowskazami informująca także o faktorii. [ koniec wariantu trasy ].
Przy najbliższych zabudowaniach szlak skręca w lewo na mostek na kanale, przecina ulicę i dochodzi do ulicy Wojska
Polskiego. Tu mija budynek Prokuratury i na najbliższym skrzyżowaniu skręca w prawo. W głębi daje się dostrzec ceglany kościół pw. Podwyższenia Krzyża
Świętego. Obok restauracji
"U Jakuba" szlak przechodzi przez Kanał Raduni i ulicę Grunwaldzką, by teraz skręcić w prawo. Z lewej widać odnowiony pałac
Winkerta . Szlak idzie wzdłuż ulicy
a przed mostem na Raduni skręca łagodnie w lewo na ścieżkę pieszo-rowerową VIA AMBRA (km 32,8) prowadzącą wzdłuż rzeki. Po około 1,5 km przez niewielki mostek szlak
przechodzi na drugi brzeg rzeki, by wkrótce przy kolejnym mostku odejść w prawo w kierunku widocznych zabudowań stacji kolejowej. Przy dworcu PKP Pruszcz Gdański
(km 34,6) kończy się trasa odcinka raduńskiego i całego szlaku Bursztynowego, co potwierdzają stojące tu tablica i
drogowskaz .
Na lewo od budynku dworca idąc około 50 m w kierunku północnym można odnaleźć w głębi po prawej stronie prosty pomnik (wolnostojący mur z białej cegły) z tablicą upamiętniającą więźniarki
Stutthof z podobozu w Rusocinie, które pracowały na terenie węzła kolejowego w Pruszczu Gdańskim i zginęły w czasie II wojny światowej w latach 1944 - 45
Szczegółowe mapy
1. Ślady trasy szlaku (do pobrania):
- odcinek otomińsko-kolbudzki: GPX - pobierz i zapisz jako plik z rozszerzeniem ".gpx"; KML - pobierz i zapisz jako plik z rozszerzeniem ".kml".
- odcinek raduński: GPX - pobierz i zapisz jako plik z rozszerzeniem ".gpx"; KML - pobierz i zapisz jako plik z rozszerzeniem ".kml".
2. Szczegółowa trasa szlaku na "mapie turystycznej" (mapa-turystyczna.pl)
Komunikaty i informacje
Odejścia i warianty trasy
z km 31,0
odejście do elektrowni wodnej Pruszcz II i cmentarza wojennego
Patrz początkowy fragment (500 m) wariantu trasy
Wariant trasy - przez mostki na Raduni i ulicą Zastawną(1,2 km)
km 31,0 - km 31,8
Za Kanałem Raduni (km szlaku 31,0) należy dalej iść prosto a po 100 m nieco w lewo i między małymi stawami faktorii dojść do metalowego
mostku na kanale burzowym. Tu trzeba skręcić w prawo przez mostek i krętą alejką wzdłuż terenu faktorii dotrzeć do północnej odnogi Raduni
ze śluzą a potem południowej z zaporą i nową, zbudowaną w 2005 r. elektrownią wodną Pruszcz II.
Idąc dalej na południe przez mostek jazu dochodzi się do ulicy Zastawnej i położnego przy niej cmentarza wojennego. Mieszczą się tu mogiły
2000 żołnierzy radzieckich poległych w czasie II wojny światowej na terenie powiatu gdańskiego. Na ulicy Zastawnej należy skręcić w lewo a
po około 100 m ponownie w lewo, by wrócić nad Radunię.
Tutaj idzie się nową kładką i estakadą nad Radunią i jej doliną, by ostatecznie krętymi alejkami dotrzeć do głównej alei na terenie
Międzynarodowego Bałtyckiego Parku Kulturowego (faktorii) a po skręcie w prawo w pobliże Kanału Raduni i drewnianych chat - obiektów MBPK (km szlaku 31,8).
Fotogaleria
Historia szlaku
W roku 2004 na odcinku z Otomina do Kolbud został opracowany i wytyczony, a w roku następnym (2005) wyznakowany szlak Bursztynowy. Była to odpowiedź na różne inicjatywy i pomysły związane z tematem bursztynowym. A w zamierzeniu docelowym miała ona wiązać różne tego typu wątki i ślady w jedną trasę pieszą. Taką trasą jest Pomorska Bursztynowa Trasa Piesza powstała nieco później i oznaczana AMBER.
W roku 2006 między Otominem a Kolbudami na trasie szlaku ustawiono drogowskazy.
W 2012 roku zmieniono przebieg szlaku w rejonie Bielkowa (doprowadzając go w pobliże elektrowni wodnej Bielkowo) oraz w Kolbudach.
Rok później szlak został przedłużony do Pruszcza Gdańskiego i zaopatrzony w liczne drogowskazy oraz tablice. W ten sposób powstał raduński odcinek szlaku, drugi w stosunku do poprzedniego poprowadzonego wcześniej, który nazwano otomińsko-kolbudzkim.
Informacje techniczne
oznaczenie kodowe szlaku | | | | PM-1525-y |
ranga szlaku | szlak o znaczeniu regionalnym, część Pomorskiej Pieszej Trasy Bursztynowej |
położenie administracyjne szlaku | gmina Kolbudy, gmina Pruszcz Gdański, Pruszcz Gdański |
położenie turystyczne szlaku | szlaki regionu gdańskiego |
grupa szlaków Trójmiasta i okolic |
administrator terenów leśnych szlaku | Nadleśnictwo Kolbudy Leśnictwa: Otomin, Bąkowo |
jedn. org. PTTK nadzorująca szlak / opiekun | Pomorskie Porozumienie Oddziałów PTTK w Gdańsku Oddział Regionalny PTTK Gdańsk, ul. Ogarna 72 tel. 58 301 14 88 - Pomorska Komisja Turystyki Pieszej |
ostatnie odnawianie szlaku | 2020: odcinek otomińsko-kolbudzki 2021: odcinek raduński |
wyposażenie szlaku w znaki informacyjne | drogowskazy i tablice: Otomin, Jez. Otomińskie brzeg pn, Jez. Otomińskie brzeg pd, Bąkowo, (ustawione w 2006), Kolbudy, Pręgowo, Straszyn, Juszkowo, Pruszcz Gd. faktoria, Pruszcz Gdański PKP (2013)
|
dokumentacja szlaku | brak |
ostatnie zmiany przebiegu |
2012: doprowadzenie szlaku do elektrowni wodnej w Bielkowie
2012: odcinek końcowy szlaku w Kolbudach
2013: wyznakowanie odcinka Kolbudy – Pruszcz Gdański
2016: korekta przebiegu w rejonie Jeziora Otomińskiego
2021: zmiana między Kanałem Raduni a elektrownią wodną w Pruszczu Gdańskim, |
projektowane zmiany przebiegu | |
inne | szczegółowy przebieg (mapy 1:10 tys.) i materiały robocze - Podkomisja Szlaków PKTP(PPO PTTK) Gdańsk bocznice szlaku do elektrowni wodnych w Straszynie i w Kuźnicach; w Pruszczu Gd. (faktoria) – tablica informacyjna
|
|