Szlak ZABORSKI
Szlak biegnący w południowo-wschodniej części województwa pomorskiego w powiecie chojnickim. Przemierza przede wszystkim leśne połacie północnej części Borów Tucholskich, objęte granicami Zaborskiego Parku Krajobrazowego. Na terenie Parku przebiega niemalże 90% szlaku. Jest to wszak obszar Ziemi Zaborskiej, historycznej krainy południowych Kaszub, także regionu etnicznego, rozciągającego się daleko na zachód, za borami. Co oczywiste na szlaku dominuje leśny krajobraz, czasami pojawiają się tylko osady lub większe miejscowości. Najznaczniejsze są początkowe, gminne Brusy - stosunkowo młode miasteczko (ponad 20 letnie) będące stolicą Zaborów. Tutaj monumentalny ceglany kościół p.w. Wszystkich Świętych w stylu neoromańskim, uchodzący za jeden z największych na Pomorzu, a na pewno największy w dawnej diecezji chełmińskiej. Ważnym elementem trasy jest przejście przez prehistoryczne cmentarzysko kurhanowe znajdujące się nieopodal Leśna. Na terenie cmentarzyska znajdują się kurhany i kręgi kamienne ze stelami oraz groby skrzynkowe. Zresztą także samo Leśno uznawane za perłę Ziemi Zaborskiej warte jest odwiedzenia z racji tutejszego drewnianego kościoła z charakterystyczną spiczastą wieżą wg tradycji fundowanego przez Ludwikę Marię Gonzagę, żonę królów polskich: Władysława IV i Jana Kazimierza.
Szczególnie atrakcyjny przyrodniczo jest środkowy odcinek szlaku, prowadzący w dolinie rzeki Kulawy. Kulawa ta niewielki ciek stanowiący prawy dopływ Zbrzycy. Znajduje się tu rezerwat przyrody dolina Kulawy wraz z otuliną. Szlak zahacza o południową część rezerwatu otaczającą Jezioro Małe Głuche. Na terenie rezerwatu znajduje się ścieżka przyrodnicza "Dolina rzeki Kulawy", z obiektami, do których też dociera szlak. Jednym z najoryginalniejszych fragmentów rezerwatu jest Dolina Mnichów, będąca pomnikiem przyrody. Na trasie szlaku występuje także inny cenny rezerwat. Jest nim "Nawionek" chroniący otoczone sosnowymi lasami jezioro lobeliowe o tej samej nawie. Końcowy odcinek szlaku przebiega pod znakiem wód, bowiem napotyka on tu ciąg siedmiu jezior, który znajduje się między Laskami a Drzewiczem. Największe z nich to bruskie Płęsno (120 ha) i Łąckie (127 ha). Zresztą jezior na trasie szlaku lub w jego pobliżu nie brakuje i w innych miejscach. Spotyka się je wcześniej, choćby w Kruszynie czy też nieopodal Parzyna lub Leśna.
Z uwagi na swoje położenie z daleka od większych ośrodków miejskich i dobrej komunikacji a w konsekwencji małe możliwości dostania się na pośrednie punkty trasy jest to jeden z kłopotliwszych szlaków w województwie pomorskim. Natomiast samo przejście trasy raczej nie nastręcza wielu trudności. Dlatego szlak należy polecać przede wszystkim na większe eskapady, kilkudniowe wędrówki lub kombinowane, łączone warianty z wykorzystaniem innych szlaków.
W dwóch miejscach na trasie (Leśno i Laska) szlak spotyka się z niebieskim szlakiem Rzeki Zbrzycy. Natomiast w Drzewiczu oprócz Zaborskiego ponadto występują szlaki: Brdy (kolor niebieski) oraz czarny - odchodzący na południe do chojnickiego jeziora Płęsno. W zasadzie w całości nadaje się do uprawiania turystyki rowerowej.
Przebieg i kilometraż
BRUSY, PKP
| 0,0
| 42,9 | | BRUSY rynek (plac JPII), PKS | 0,6 | 42,3 | | BRUSY, wybudowanie (Gacnik) | 3,1 | 39,8 | ZALESIE, pn.- zach. część wsi
| 5,2
| 37,7 | cmentarzysko kurhanowe, groby
| 7,4
| 35,5 | | LEŚNO Pustki (wybudowanie), krzyż | 8,1 | 34,8 | | LEŚNO centrum, skrzyż. (kościół) | 10,2 | 32,7 | | PARZYN MŁYN, droga na północ | 14,2 | 28,7 | | PARZYN, Zbrzyca, most | 15,8 | 27,1 | | KRUSZYN, rozdroże (d. szkoła) | 19,1 | 23,8 | | KUBIANOWO, skrzyżowanie (dąb) | 23,1 | 19,8 | | Jez. Małe Głuche | 24,5 | 18,4 | | Kulawa, mostek | 25,6 | 17,3 | | WAWRZYNOWO | 26,2 | 16,7 | szosa Parzyn - Laska (Kulawa)
| 28,1 | 14,8 | | LASKA, Zbrzyca, most | 28,8 | 14,1 | | LASKA, PKS | 29,1 | 13,8 | | Jez. Zmarłe, brzeg wschodni | 30,3 | 12,6 | | jez. Nawionek | 32,2 | 10,7 | | jaz. Gardliczno Małe | 32,9 | 10,0 | | jez. Gardliczno Duże | 33,5 | 9,4 | | jez. Gardliczno Duże, brzeg płd. | 35,0 | 7,9 | | jez. Płęsno, wysoki brzeg | 35,9 | 7,0 | | jez. Płęsno, przesmyk jez. | 37,9 | 5,0 | | Jez. Małołąckie | 38,5 | 4,4 | | leśn. Młynek | 39,3 | 3,6 | | DRZEWICZ, leśn. | 42,9 | 0,0 |
Opis przebiegu
Szlak rozpoczyna się w Brusach przy stacji kolejowej (km 0,0). Stąd udaje się w prawo (na północ) ulicą Nad Dworcem, na najbliższym skrzyżowaniu skręca w lewo w ulicę Dworcową i nią osiąga centralną część miasteczka, którą wydaje się być plac Jana Pawła II, gdzie znajduje się przystanek PKS (km 0,6). Dalej podąża ulica Pocztową do ulicy Gdańskiej (drogi wojewódzkiej nr 235: Korne - Chojnice). Tu, mając z przodu z lewej monumentalny ceglany kościół p. w. Wszystkich Świętych, skręca w prawo i idzie dalej przez miasto w kierunku północnym. Po 1,1 km na końcu miasta w Gacniku (km 3,1) opuszcza szosę i idzie w lewo szeroką drogą, by zaraz za samotną zagrodą odejść na północ. Piaszczystą polną drogą mijając pojedyncze samotne gospodarstwa zbliża się do wsi Zalesie. Przecina brukowaną drogę do Zajączkowa i wychodzi na skraj Zalesia (km 5,2), gdzie skręca w lewo (ulica Leśna) a za ostatnimi zabudowaniami wchodzi w niewielki lasek. Przecina go i po około 300 m łagodnie na rozdrożu odchodzi w lewo w kierunku wsi Czapiewice wchodząc na teren Zaborskiego Parku Krajobrazowego. Za mostkiem na Niechwaszczy na leśnym rozwidleniu udaje się w prawo a ponad 500 m dalej przy leśnym grobie skręca zdecydowanie na północ. W ten sposób szlak doprowadza do cennego zabytku archeologicznego - cmentarzyska kurhanowego z kręgami kamiennymi i grobami skrzynkowymi (w Leśnie). Szlak przez jego teren prowadzi natrafiając na znajdującą się tutaj ścieżkę lichenologiczno-kulturową. Szlak pozostawia część obiektów cmentarzyska z boku ale nie omija najbardziej znanego obiektu - kurhanu z kamienną stellą (grób księżniczki) i dochodzi do głównego wejścia na teren tego obiektu archeologicznego z drewnianą bramą (km 7,4). Następnie już na skraju lasu mija zagospodarowane miejsce wypoczynkowe i terenowy parking a potem przecina ponownie Niechwaszcz i za gospodarstwem agroturystycznym (Kaszubski Gościniec) dociera do rozwidlenia dróg z przydrożnym krzyżem na leśnieńskich parcelach czy tez kolonii - Leśno Pustki (km 8,5). Tutaj udaje się w lewo na północ szeroka piaszczystą drogą do widocznego w głębi Leśna. Z lewej w pewnym oddaleniu można dostrzec jezioro Leśno Dolne. Wkrótce szlak dociera do pierwszych zabudowań tej wsi (ulica Wykopaliskowa). Następnie mija cmentarz parafialny i niemal już w centrum miejscowości wychodzi na ulicę Wyszyńskiego (droga nr ...). Ulicą tą biegnie z lewej niebieski szlak Rzeki Zbrzycy z Wiela nad jezioro Witoczno. Szlak zielony skręca w lewo i oba szlaki przekraczają mostem strugę Niechwaszcz łącząca jezioro Leśno Górne (z prawej) ze znanym już Leśnem Dolnym i podążają w kierunku widocznego kościoła. Szlaki mijają kąpielisko, słupową figurę św. Izydora, plebanię i na skrzyżowaniu z przystankiem autobusowym w centrum wsi tuż przed kościołem (km 10,2) się rozstają. Szlak zielony skręca w prawo i udaje się drogą prowadzącą w kierunku Przymuszewa (ul. Klonowa), niebieski podąża dalej na wprost ulicą Królowej Marii Ludwiki. Teraz szlak wiedzie dalej ulicą Klonową, która zatacza łuk w lewo i doprowadza na skraj miejscowości, gdzie w prawo odchodzi droga do Dystelnika. Dalej szlak zdąża w kierunku północno-zachodnim cały czas szosą do Przymuszewa. Po kilometrze na rozdrożu, gdzie na lewo odbija droga na Parzyn, szlak idzie w te stronę ale zaraz schodzi z szosy w lewo w las. leśną dróżką przez sosnowy las prowadzi przez około 2 km kierując się najpierw na zachód później bardziej na północny-zachód w rejon Parzyn-Młyna. Nie dochodząc do Zbrzycy na skraju terenu prywatnego (km 14,2) skręca zdecydowanie na północ, lekko wspina się i po 1,2 km wychodzi na szosę na zbiegu dróg: jednej z Przymuszewa a drugiej z Leśna. Szlak idzie w lewo do bliskiego już Parzyna. Po 500 m dociera do (dawnej?) leśniczówki w Parzynie z piękną 200-letnią lipą a zaraz potem mostu na Zbrzycy (km 15,8). Za mostem na trasie kolejne zabudowania i rozdroże dróg: asfaltowej do Laski i piaszczystej do Kruszyna. Znaki wiodą tą drugą w kierunku północno-zachodnim wchodząc w las a następnie mijając po prawej miejsce odpoczynkowe. Szlak skręca tu w lewo na zachód tak jak główny trakt; w dotychczasowym kierunku biegnie inna mniej znaczna leśna droga - można nią dojść do Windorpu. Po około 2 km droga, wcześnie zatoczywszy łagodny łuk w prawo a potem w lewo i przyjąwszy przy krzyżu drogę z prawej (z Windorpu), dociera do miejscowości Kruszyn, położonej nad południowym brzegiem Jeziora Kruszyńskiego. Szlak praktycznie omija wioskę zostawiając ją z prawej strony a za budynkiem dawnej szkoły (km 19,1) nieopodal zagospodarowanego miejsca odpoczynku opuszcza główną drogę i wchodzi w lewo w las. Dalej prowadzi cały czas leśną drogą zrazu w kierunku zachodnim późnej bardziej na południe i w końcu znów na zachód przez około 3,5 km, by zejść do zabudowań Kubianowa nad Jeziorem Dużym Głuchym na skraju rezerwatu przyrody "Dolina Kulawy" Przy okazałym dębie (km 23,1) szlak skręca w lewo i dalej biegnie na południe doliną rzeki skrajem rezerwatu. Mija pomnik przyrody - rabaty brzozowe z okazami drzew z różnymi naroślami a także tablice wskazujące tereny występowania w pobliżu skrzypu olbrzymiego (pomnik przyrody) i dochodzi w rejon Jeziora Małego Głuchego (km 24,5). Po drodze szlak spotyka kolejne pomnikowe brzozy a następnie wprowadza w Dolinę Mnichów - pełną wielkich pomnikowych jałowców. Dalej dochodzi do mostku na Kulawej (km 25,6), ale nie przechodzi na drugą stronę, lecz biegnie dalej wzdłuż doliny wkraczając jednocześnie na trasę ścieżki dydaktycznej "Dolina Kulawy", dochodzącej zza rzeki. Przed Wawrzynowem szlak opuszcza rezerwat przyrody, przechodzi obok zagospodarowanego miejsca odpoczynku, a w samej osadzie (km 26,2) mija stodołę z porostami - pomnik przyrody. Potem na trasie szlaku kolejne tablice ścieżki dydaktycznej i nawadniane łąki. W końcu szlak dociera do szosy Parzyn - Laska (km 28,1), tu skręca w prawo i napotyka znany już szlak niebieski "Rzeki Zbrzycy". Szlaki przekraczają Kulawę i po około 600 m dochodzą do wsi Laski, gdzie na najbliższym skrzyżowaniu szlak niebieski odchodzi w prawo a zielony "Zaborski" skręca w lewo w kierunku mostu na Zbrzycy. Przed mostem widoczna zagospodarowana przystań kajakowa z miejscem odpoczynku. Za mostem (km 28,8) szlak dochodzi do rozwidlenia koło sklepu, gdzie znajduje się przystanek PKS (km 29,3). Tuż obok, w pobliżu leśniczówki Laska widoczny jest olbrzymi, zabytkowy dąb nazywany "Dębem Łokietka" o obwodzie 8,22 m i wysokości 31 m. Stąd szlak prowadzi na południe leśną droga, by po około 300 m skręcić w lewo a potem dojść do parkingu leśnego przy znanej szosie. Za parkingiem skreca w leśną drogę i schodzi nad Jezioro Zmarłe. Prowadzi brzegiem jeziora, na jego końcu skręca w lewo, dochodzi do szutrowej drogi i skręca w lewo. Po około 300 m dochodzi do rezerwatu przyrody "Jezioro Nawionek" (tablica) i skręca w prawo w leśną dróżkę. Kieruje się w dół nad jezioro, gdzie znajduje się tablica informacyjna i dalej biegnie brzegiem jeziora. Na jego przeciwległym końcu wchodzi w las a później skręca w prawo, trochę kluczy niewielką ścieżką, przecina leśną drogę i znów schodzi w kierunku podmokłej łąki i lasu i dochodzi do jeziora Gardliczno Małe. Niewielką ścieżką wzdłuż jeziora dociera nad kolejne jezioro - Gardliczno Duże. Cały czas szlak prowadzi małą ścieżką na brzegu jeziora wijącą się między wielkimi sosnami i okazałymi jałowcami. na końcu jeziora szlak wspina się na wzniesienie, którym biegnie leśna droga Asmus - Swornegacie. Za zakrętem drogi szlak skręca w leśną dróżkę i grzbietem zalesionego wniesienia biegnie w kierunku południowym. mijając całe połacie wyciętego lasu po blisko 2,5 km dochodzi do widocznej po prawej stronie rzeki Brdy a następnie zabudowań osady Płęsno. Szlak przechodzi obok zabudowania gościnnego gospodarza tego terenu - pana Hamerskiego. Obok na łące tuz nad jez. Płęsno możliwy jest odpoczynek. Dalej szlak prowadzi przez most i wkrótce doprowadza do leśniczówki Młynek (km39,3), obok której znajduje się płyta pamiątkowa leśniczego z Młynka - komendanta TOW 'Gryf Pomorski" powiatu chojnickiego pseudonim "Zagłoba", który zginął w 1943 roku. Tuż obok po lewej stronie widoczne spiętrzenie wody, ślad po dawnym młynie. Koło krzyża szlak skręca w prawo w las na południe. Po około 1 km dochodzi do zagospodarowanego pola namiotowego nad Jeziorem Małołąckim. Mija je, przechodzi obok zbiornika retencyjnego i skręca w prawo. Po dalszej leśnej trasie wzdłuż pobliskiego Jeziora Łąckiego wydostaje się na szosę (droga wojewódzka nr 236) z Brus do Swornychgaci i Konarzynek. Tu skręca w prawo i już w Drzewiczu dochodzi do mostu na Brdzie. Za mostem mija po lewej ośrodek wypoczynkowy (dawniej Stoczni Gdańskiej, obecnie prywatny), natrafia na szlak niebieski Brdy i dochodzi do przystanku PKS obok leśniczówki (km 42,9). Tutaj szlak Zaborski kończy swą trasę. (kj, tg)
Komunikaty i informacje
Informacje techniczne
| oznaczenie kodowe szlaku | dawne
(do 2001 r.) | BY-2056-z | obecne
(od 2002 r.) | PM-1550-z |
ranga szlaku
| lokalny
|
| położenie administracyjne szlaku | miasto i gmina Brusy
gmina Chojnice |
| położenie turystyczne szlaku | szlaki regionu chojnickiego |
| administrator terenów leśnych szlaku | Nadleśnictwo Przymuszewo - Leśnictwa: Leśno, Przymuszewo, Bukówki, Laska, Młynek |
położenie na terenie parków krajobrazowych, narodowych
|
niemal w całości (od km 5,8) na terenie Zaborskiego Parku Krajobrazowego
|
| jedn. org. PTTK nadzorująca szlak / opiekun | Pomorskie Porozumienie Oddziałów PTTK w Gdańsku
Oddział Regionalny PTTK Gdańsk, ul. Ogarna 72 tel. 583011488
Pomorska Komisja Turystyki Pieszej |
| ostatnie odnawianie szlaku | 2023: Laska - Drzewicz |
| 2022: Brusy - Parzyn | | 2016: Parzyn - Laska |
| wyposażenie szlaku w znaki informacyjne | drogowskazy:
Brusy, Gacnik, Leśno cmentarzysko (brak), Leśno, Parzyn, Laska, Drzewicz (brak), |
| dokumentacja szlaku | brak |
| ostatnie zmiany przebiegu |
2011: przedłużenie szlaku w Brusach do stacji kolejowej; poprowadzenie szlaku przez cmentarzysko kurhanowe w Leśnie;
zmiany między Parzyn-Młynem i Parzynem
|
| projektowane zmiany przebiegu | |
| inne | szczegółowy przebieg - materiały robocze - Podkomisja Szlaków KTP (PPO PTTK) w Gdańsku |
|
